Początki Szarej Kamienicy sięgają połowy XIII wieku w., a wiec czasów Bolesława Wstydliwego - reforma odbudowania grodu krakowskiego na nowych zasadach pozwala jednemu z bogatych mieszczan postawić na jednej z działek (36 na 72 łokci) 2, może nawet 3 piętra murowanej siedziby. Za króla Władysława Łokietka do kamienicy zostaje przyłączony budynek przy ul. Siennej w wyniku powstaje nowe zbytkowne lokum z charakterystycznym rzutem w kształcie litery L. Domyślamy się, że w XIV w. właścicielem Szarej jest Mikołaj Wierzynek Starszy - bliski przyjaciel króla Kazimierza Wielkiego, którego kochance – Sarze - dom ten prawdopodobnie zawdzięcza swój przydomek , lub równie zamożny radca Gerlach. Dzięki staraniom jego następcy do głównego budynku zostaje dobudowane II piętro - malowane są stropy, przekuwane nowe portale, zaś tylna izba gmachu od Siennej nakryta zostaje przepięknym sklepieniem. Za renesansu Kamienica przechodzi najprawdopodobniej w magnackie ręce rodu Zborowskich, potem kolejno - Banczów, Koźlów, Krupków. Następnym właścicielem jest sekretarz cesarski Jan Ways, po którym pałac przejmują wpływowi Myszkowscy, zaś po nich – nieprzyzwoicie bogaci Zebrzydowscy. Renesans i jego moda skutkują pojawieniem się w 1557 r. dachu pogrążonego z attyką (rzecz ładna, przydatna, ale – w klimacie umiarkowanym – nie nazbyt praktyczna). Po 20 latach z powodu zbierania się na dachu dużych ilości wody (brak odpływu!!) w kamienicy pojawiają się pierwsze oznaki erozji. By ratować ścianę gospodarze budują malowniczą szkarpę. Dodatkowym problemem są uciążliwi sąsiedzi prowadzący z właścicielami „wojnę podjazdową” powodującą szereg zniszczeń. Remonty w XVI wieku na niewiele się zdają. Dopiero rodzina Zebrzydowskich, w czasie swych 80-letnich rządów podejmuje trud przebudowania Szarej w pałac wczesnobarokowy. Rozbudowana 2-pięrowa oficyna, wielka sala z 10 oknami, ciosane kominy zdobione stropami i piękną kamieniarką, nowatorski projekt systemu kanalizacyjnego, a na parterze małe składziki wynajmowane przez kupieckich Żydów –nietrudno wyobrazić sobie kamienicę z czasów jej najlepszej prosperity. Niestety nie długo dane jej będzie cieszyć się tym stanem… Po szwedzkim potopie całe miasto, a wraz z nim i pałac zaczyna popadać z w ruinę. W 1673 roku posesję przejmują Czartoryscy i przeznaczają dom pod wynajem. Miejsce dawnej koloni żydowskiej zajmują rzemieślnicy. Z biegiem lat Czartoryscy się bogacą - idzie za tym szereg modernizacji budynku. Kamienica znów cieszy się dobrą chwałą. Wysiłków remontowych nie torpeduje nawet szturm Moskali w 1768 roku i nowy właściciel Franciszek Żeleński w 1787 roku może dumnie podejmować tu króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Najchlubniejszą kartą zapisuje się jednak w dziejach Szarej rok 1794 –w budynku mieści się oficjalna kwatera sztabu Tadeusza Kościuszki . Po rozbiorach w kamienicy ciągną się nieudane prace budowlane. Rządy Żeleńskich, Wiszniewskich i Skarżyńskich nie są zbyt pomyślne i gmach podupada. Na domiar tego odgórnym zarządzeniem pałac zamienia się w koszary! W 1846 roku Szara po raz drugi staje się siedzibą władz krajowych Rządu Narodowego Powstania Krakowskiego. Po stłumieniu powstawania Austriacy nie pozostają dłużni i lokują w niej oddział saperów, następnie szkołę elementarną. Na szczęście w odpowiednim czasie swój sklep kolonialny postanawia posadowić tu Stanisław Feintuch – kupiec ze spolonizowanej żydowskiej rodziny. Dzięki jego przedsiębiorczości w ciągu 40 lat Szara staje się największym domem handlowym miasta. Feintuch zmienia nazwisko na Szarski i podejmuje się - na miarę swoich możliwości - renowacji budynku. Szereg niezbędnych wówczas remontów przeprowadzi jednak dopiero jego syn Henryk wspólnie z konserwatorem Stanisławem Tomkowiczem. Budynek zostanie ozdobiony na sposób młodopolski (przepiękne polichromie Józefa Mehoffera), otrzyma windę. Niestety popełnione wówczas błędy zniszczą bezpowrotnie część zabytkowych detali. W 1912 roku kamienica jest jedną z największych ozdób Rynku. W czasie II wojny światowej sklep ma się dobrze, jednak już w 1950 r. Szarscy, nękani niesprawiedliwymi „domiarami podatkowymi”, likwidują przedsiębiorstwo, co inicjuje najtrudniejszy okres w dziejach Szarej związany z jej niefrasobliwą, więcej: noszącą niekiedy znamiona celowej dewastacją przez ówczesne władze. Zakup kamienicy przez prywatnych inwestorów w latach 90. XX w. okazuje się ratunkiem dla szacownego gmachu. Nowi właściciele podejmują decyzję o przyznaniu majątku na rzecz Fundacji Grey House Szara Kamienica, która objąć ma pieczę nad restauracją w myśl zasady ”dobrze rozumianego konserwatyzmu w działaniu”. Budynek odzyskuje dawną świetność stając się miejscem, gdzie w wyjątkowy sposób łączą się profesjonalizm, nowoczesność i niezwykła tradycja. |
|